از گوشی تا گفتمان؛ دانش‌آموزان زیر سایه‌ی رسانه‌ها

در پی گسترش روزافزون تأثیر رسانه‌ها بر الگوهای رفتاری و هویتی دانش‌آموزان، عبداله ذاکری روابط عمومی مدارس دانشگاه آزاد اسلامی خمینی شهر در گزارشی جامع، بر ضرورت نهادینه‌سازی سواد رسانه‌ای از سنین ابتدایی تا دوره متوسطه دوم تأکید کرد.

به گزارش دنیای اسرار ،این گزارش پرده از چالشی پنهان در نظام آموزشی کشور برمی‌دارد: غفلت از تربیت رسانه‌ای در عصر بمباران اطلاعات.
رسانه، بازیگر اصلی تربیت غیررسمی دانش‌آموزان

رسانه‌ها، از انیمیشن‌های کودکانه تا شبکه‌های اجتماعی، به صورت مستقیم و غیرمستقیم در حال شکل‌دهی به ذهن، احساس، نگرش و کنش کودکان و نوجوانان هستند. بسیاری از باورها، سلیقه‌ها، عادت‌ها، مدل‌های رفتاری و حتی تصمیم‌گیری‌های دانش‌آموزان، نه در کلاس‌های درس، بلکه در بستر رسانه‌ها شکل می‌گیرد.
مطالعات جدید مؤسسات تربیتی جهانی از جمله یونسکو و یونیسف نیز تأکید دارند که «رسانه‌ها جایگزین تدریجی محیط‌های کلاسیک آموزشی در بعد تربیتی شده‌اند» و اگر نظام‌های آموزشی نتوانند این حوزه را مدیریت و هدایت کنند، نسل آینده از نظر هویتی، فرهنگی و اخلاقی دچار بحران خواهند شد.
سواد رسانه‌ای؛ مهارت قرن ۲۱، نه مهارتی تجملی

سواد رسانه‌ای مفهومی فراتر از مهارت استفاده از فناوری است. در این گزارش، تعریف دقیق‌تری از سواد رسانه‌ای ارائه شده است: سواد رسانه‌ای یعنی توانایی درک، تحلیل، ارزیابی، تولید و انتخاب هوشمندانه محتوا در مواجهه با رسانه‌ها، اعم از رسانه‌های سنتی و دیجیتال.
ذاکری تأکید کرد که سواد رسانه‌ای مانند واکسن است؛ به جای حذف کامل رسانه‌ها یا اعمال کنترل‌های دستوری ناکارآمد، باید فرایند تربیت آگاهانه، مسئولانه و توانمندانه دانش‌آموزان در برخورد با رسانه‌ها را در دستور کار قرار داد.
تفاوت‌ نیازهای رسانه‌ای از دبستان تا هنرستان
این گزارش با تفکیک سه مقطع اصلی تحصیلی، تأکید می‌کند که آموزش سواد رسانه‌ای باید متناسب با رشد شناختی، عاطفی و اجتماعی دانش‌آموزان باشد:
دوره ابتدایی: آشنایی با مفاهیم اولیه مثل واقعیت و خیال، آموزش زمان‌بندی استفاده از تلویزیون، تبلت و بازی‌های دیجیتال، افزایش حس پرسشگری کودک نسبت به آنچه می‌بیند.
دوره متوسطه اول: آموزش تفکر انتقادی، تشخیص تبلیغ از پیام، آشنایی با مهارت نه گفتن به محتوای مضر.
دوره متوسطه دوم و هنرستان: آموزش تکنیک‌های اقناع در تبلیغات، تحلیل گفتمان‌های رسانه‌ای، مهارت تولید محتوای مسئولانه، سواد دیجیتال و حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی.
نقش مکمل خانه، مدرسه و رسانه
این گزارش هشدار می‌دهد که «اگر مدرسه نتواند جایگاه فعال خود را در تربیت رسانه‌ای پیدا کند، رسانه‌ها بدون هیچ نظارتی این جایگاه را تصاحب خواهند کرد.» همچنین تأکید شده که همکاری بین خانه و مدرسه در این زمینه بسیار حیاتی است.
راهکارهای اجرایی روابط عمومی برای تقویت سواد رسانه‌ای
روابط عمومی مدارس پیشنهاد می‌کند که در برنامه‌ریزی‌های آموزشی و پرورشی، سواد رسانه‌ای به‌عنوان یک مهارت پایه لحاظ شود. برخی از راهکارهای پیشنهادی عبارت‌اند از:
1. ایجاد واحدهای درسی اختیاری یا فوق‌برنامه سواد رسانه‌ای در متوسطه اول و دوم
2. برگزاری کارگاه‌های عملی برای معلمان، والدین و دانش‌آموزان در موضوعاتی همچون سواد بصری و تبلیغات پنهان
3. تشکیل باشگاه‌های دانش‌آموزی رسانه در مدارس با محوریت تولید پادکست، نشریه دیجیتال و تولید محتوای خلاق
4. راه‌اندازی رادیو مدرسه یا کانال رسمی مدرسه در فضای مجازی به عنوان پلتفرم آموزشی و تمرینی سواد رسانه‌ای
5. تربیت معلمان تخصصی سواد رسانه‌ای
نتیجه‌گیری: سواد رسانه‌ای، بخشی از امنیت تربیتی کشور است
اگر دیروز، دانش‌آموزی باسواد کسی بود که می‌توانست بخواند و بنویسد، امروز باسواد کسی است که بتواند بفهمد، تحلیل کند و مسئولانه در برابر رسانه‌ها موضع بگیرد. بی‌توجهی به سواد رسانه‌ای، یعنی رها کردن نسل آینده در اقیانوس بی‌پایان محتوای بی‌مرز و بی‌معیار.