«بازسازی حرم‌ها؛ از میراث عشق تا افق تمدن رضوی»

در همایش بین‌المللی «ساخت، بازسازی و توسعه عتبات عالیات» که در دانشگاه اصفهان برگزار شد،

به گزارش پایگاه خبری دنیای اسرار ،محمد جلال‌مآب، رئیس ستاد توسعه و بازسازی عتبات عالیات کشور، با اشاره به نقش دیرینه ایرانیان در آبادانی اماکن مقدس اظهار داشت: بیش از هزار سال است که حضور علمی، فرهنگی و هنری ایرانیان در کنار برادران عراقی، سهمی ماندگار در اعتلای حرم‌های اهل‌بیت(ع) داشته است.

وی با قدردانی از حضور تولیت‌های حرم‌های مطهر، علمای دین، رؤسای دانشگاه‌ها و فرهیختگان دو کشور، این همایش را نماد پیوند عشق، هنر و ایمان دانست و افزود: حمایت مسئولان استانی، دانشگاه‌ها و نهادهای علمی نشان می‌دهد که بازسازی عتبات نه صرفاً فعالیتی مهندسی، بلکه جنبشی فرهنگی و تمدنی است.

جلال‌مآب با تأکید بر ضرورت هم‌افزایی میان علوم انسانی و مهندسی گفت: تجربه استادکاران سنتی و هنرمندان ایرانی اگر با دانش دانشگاهی تلفیق شود، می‌تواند رشته‌ای نو به نام «پژوهی عتبات» را بنیان نهد تا بازسازی حرم‌ها بر پایه پژوهش علمی و معناگرا شکل گیرد.

او هدف این نشست را بازخوانی تاریخ عشق دانست و یادآور شد: ساخت و ساز حرم‌ها از جنس محبت است و مرز نمی‌شناسد. سهم ایرانیان در این مسیر، نافی نقش دیگر ملت‌ها نیست؛ بلکه مسابقه‌ای در خیر و زیبایی است. همان‌گونه که شهید سپهبد قاسم سلیمانی فرمود، توسل به اهل‌بیت توسل به منبع زیبایی‌هاست؛ جایی که هویت‌ها در کوثر عشق محو می‌شوند و جلوه‌های رنگارنگ به وحدت می‌رسند.

رئیس ستاد توسعه و بازسازی عتبات عالیات کشور سپس خاطره‌ای از سردار سلیمانی نقل کرد: «در روزهای سخت عراق، فرمانده شهید ما در جوار حرم امیرالمؤمنین(ع) ایستاد و با دیدن درهای شکسته، آرزو کرد روزی فرزندان این سرزمین در بازسازی عتبات نقش‌آفرین شوند.»‌ امروز همان آرزو با آغاز طرح توسعه عظیم حرم علوی در صحن حضرت فاطمه زهرا(س) و طرح توسعه حرم حسینی در صحن حضرت زینب(س) محقق شده و طرح‌های نوسازی در کاظمین، سامرا و سایر شهرهای مقدس نیز در حال اجراست.

جلال‌مآب با اشاره به نقش هنرمندان ایرانی در شکوه حرم‌ها افزود: کاشی معرق اصفهان، فرش تبریز و کاشان، قلم‌زنی و خاتم شیراز، همه سرمایه‌هایی هستند که روح ایرانی را در کالبد حرم‌ها دمیده‌اند. اگر این هنرها نبود، حرم‌ها از بخش بزرگی از زیبایی معنوی محروم می‌ماندند.

وی ادامه داد: این همکاری تاریخی، علاوه بر ارادت دینی، زمینه‌ای تمدنی برای رشد مهارت، هنر و اندیشه جوانان ایران و عراق بوده است. امروز پرسش‌های نو باید مطرح شود؛ از مفهوم توسعه بر محور حرم تا مفهوم «حرم هوشمند» و نقش زیارت در پایداری فرهنگی شهرهای مذهبی — این پرسش‌ها نیازمند پاسخ علمی مراکز پژوهشی و دانشگاه‌هاست.

تمدن رضوی؛ بازسازی معنا در روزگار معاصر

در بخش پایانی آیین، عبدالحمید طالبی، رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی، با سخنان خود نگاهی فلسفی به مفهوم «بازسازی معنا» ارائه کرد و گفت: حرم مطهر امام رضا(ع) نه صرفاً مکانی برای زیارت، بلکه پدیده‌ای تمدنی است که قرن‌ها پیوند میان ایمان، عقلانیت و هنر را حفظ کرده است.

او با تأکید بر جایگاه ممتاز حرم رضوی در تمدن اسلامی افزود: این مکان قدسی درهم‌تنیدگی ایمان و فرهنگ را به نمایش گذاشته و مطابق فرمایش رهبر انقلاب، مجموعه آستان قدس گنجینه‌ای زنده از هنر و علم اسلامی ملت ایران است.

طالبی افزود: بازسازی عتبات ادامه همان جریان تمدنی است؛ حرکتی برای حفظ حافظه جمعی امت اسلامی و احیای عقلانیت شیعی در قالب زیبایی و هنر. حرم امام رضا(ع) نمونه‌ای کامل از اتصال میان کالبد بنا و جان معناست؛ الگویی که می‌تواند راهنمای سیاست فرهنگی جهان اسلام باشد.

وی با اشاره به هجرت تاریخی امام رضا(ع) به خراسان گفت: این هجرت نقطه عطفی در تاریخ اسلام بود که جغرافیای حضور اهل‌بیت(ع) را گسترش داد و محور تازه‌ای برای گفت‌وگوی عقلانی و تعامل فرهنگی پدید آورد.

رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی در ادامه خاطرنشان ساخت: حرم مطهر بارها دچار تخریب و حمله شده، اما هر بار با ایمان مردم و حمایت خیران و حکومت‌های شیعی احیا گردیده است. از گنبد طلا تا صحن‌های تازه، همه نشانه‌ای از مقاومت فرهنگی و استمرار هویت اسلامی ایران است.

او با مرور دوره‌های تاریخی حرم افزود: آیینه‌کاری‌ها و خوش‌نویسی‌های عهد قاجار جلوه ایمان بودند و توسعه پس از انقلاب اسلامی، ادامه همان مسیر بازسازی به مثابه مقاومت فرهنگی است. امروزه سازمان عمران و نگهداری حرم با تلفیق فناوری و سنت، تجربه‌ای منحصربه‌فرد در مرمت اصیل اسلامی پدید آورده است.

طالبی با تأکید بر نقش اجتماعی حرم رضوی افزود: پیرامون این حرم، شبکه‌ای از تعاملات دینی، اقتصادی و فرهنگی شکل گرفته که وقف، نذر، بازار، آموزش و زیارت را در ساختاری اجتماعی از خدمت و همبستگی پیوند داده است؛ جامعه‌ای زنده از امت اسلامی که در آن خدمت جای رقابت را گرفته است.

وی همچنین «مکتب هنر رضوی» را تداوم زیبایی در خدمت معنا دانست و گفت: در این مکتب، هنر ادامه عبادت است و هر نقش، زبان حقیقت. از کاشی‌های زرین تیموری تا خطوط صفوی و کتیبه‌های معاصر، همه بیانگر آن‌اند که زیبایی در این حرم مسیر رسیدن به خداست.

طالبی با اشاره به فعالیت‌های فرهنگی و هنری آستان قدس رضوی، از تدوین سند ملی مکتب هنر رضوی، برگزاری رویدادهای هنری و پیوند هنر با معنویت یاد کرد و افزود: در جهان امروز، که زیبایی به کالایی مصرفی بدل شده، حرم رضوی یادآور این حقیقت است که زیبایی و ایمان، دو روی یک حقیقت‌اند و تمدن رضوی، تمدن بازسازی معناست؛ تمدنی بر پایه ایمان، زیبایی و عدالت.