خطاهای ادراکی وارتباطی

خطاهای ادراکی وارتباطی

دنیای اسرار:از شاعر بزرگ مولانا داستانی روایت شده که در شهری که مردم آن فیل ندیده بودند ، فیلی در اتاق تاریک قرار داده شد و مردم شهر وارد آن اتاق میشدند و بر اساس اطلاعات پیشین و قسمتی از بدن فیل که لمس کرده بودند حدس های مختلفی میزدند
این حکایت شباهت زیادی به ادراک و فهم ما از انسانها و پدیده های اطرافمان دارد
ادراک، فرایندی است که ما با استفاده از آن محرکهای محیطی را برای دستیابی به تجربه های معنی دار بر می گزینیم و آنها را سازماندهی و تفسیر می کنیم.
علوم_انسانی بر خلاف علوم_طبیعی معیار دقیقی برای سنجش ندارد ، مثلا معیاری برای میزان خوش اخلاقی یک فرد وجود ندارد (نمیتوانیم بگوییم این فرد به میزان دو متر یا دو کیلو خوش اخلاق است)
ذهن ما برای ادراک و قضاوت انسانها و پدیده های مختلف به دلیل عدم قطعیت در صحت و کفایت اطلاعات ،زمان بر بودن تحلیل تمامی اطلاعات و بسیاری دلایل دیگر به استفاده از میانبرهای ادراکی رو می آورد
ارتباط موثر لازمه موفقیت در زندگی است و این مهم بدون شناخت نحوه ی تحلیل و ادراک ما از پدیده های قابل دستیابی نخواهد بود
این موضوع در زندگی شخصی و کاری ما بسیار مهم و اطلاع از این فرایند میتواند خطاهای ادراکی ما را به شدت کاهش دهد در ادامه به چند خطای ادراکی مهم اشاره می نماییم
میتوان گفت اولین میانبر ادراکی که گاها منجر به ایجاد خطاهای ادراکی میگردد اثر مقدم یا اثر اولین برخورد است
ذهن ما در اولین برخورد با هر شخصی مثل صفحه ای سفید و خالی است که در همان ثانیه های اول نقشی از شخصیت و وضعیت طرف مقابل در آن نقاشی میشود و گاهی ممکن است این اثر کاملا درست نباشد یا حتی به دلایلی خاص شناخت صحیحی را نتوانیم در برخورد اول بدست آوریم و همین امر رابطه ما را با فرد مقابل دچار اختلال کند
دوست داشته باشید یا نداشته باشید اثر مقدم یکی از میانبرهایی است که ذهن ما از آن استفاده میکند
دانستن این میانبر برای مذاکره کنندگان و افرادی که تمایل به آشنایی با افراد جدید دارند بسیار مفید است و در علم مذاکره یکی از مواردی که روی آن بسیار کار میشود شناخت مناسب و صحیح طرف مقابل و تاثیر گذاری مناسب روی ذهن وی در اولین برخورد است
اثر جا مانده از اولین برخورد منجر به ساخت تصویر ذهنی از فرد مقابل میگردد و در ذهن پایداری بالایی دارد
البته عمق این اثر در اقایان بیشتر از خانمها است
خانمها علاوه بر اثر مقدم ، برای ادراک و ساخت تصویر ذهنی از اثر متاخر (اثر آخرین دیدار یا تماس) بهره میگیرند.
اثر هاله ای: شخصی خوش تیپ از یک اتومبیل گران قیمت پیاده میشود و با شما به خوبی و خوش رویی سلام میکند ، ممکن است شما پیش خود فکر کنید که مسلما اینچنین فردی ادم صادق ، قابل اعتماد و موفقی نیز هست ولی ممکن است درست نباشد
یکی دیگر از میانبرها و خطاهای ادراکی ، اثر هاله ای است
براساس این خطا، قضاوت کننده همه ابعاد شخصیت یک فرد را تنها براساس یک برداشت (مطلوب یا نامطلوب) ارزیابی می کند. « هاله»، چشم قضاوت کننده را بر سایر ضعفها یا قوت ها می بندد (singer, 1995, P. 148)
ما برای قضاوت انسانها به اطلاعات دقیق و کامل در ابعاد و موارد مختلف نیاز داریم و با دیدن یک ضعف یا قوت نمیتوان آن را به سایر جنبه ها و موارد دیگر تعمیم داد
هر ادم خوش خنده ای حتما خوش اخلاق هم نیست و یا هر ادم جدی قطعا بد اخلاق نیست
این اثر در موارد اخلاقی ، شخصیتی ، حتی شرایط مالی و به طور کل در تمام حوزه ها صادق است
از این خطا بعضی از افراد برای گول زدنتان استفاده خواهند کرد لطفا مراقب باشید
ادراک انتخابی: اگر در دیده ی مجنون نشینی
به غیر از خوبی لیلی نبینی
از هزاران نفر شنیده ایم و به خصوص در روابط مختلف عاطفی دیده ایم که وقتی شخصی علاقه مند به طرف مقابل است چشمش را روی نواقص وی میبندد و یا انها را نمیبیند و یا خود را توجیه میکند که مسئله ی مهمی نیست یا درست خواهد شد
یا مثال دیگر اینکه وقتی با کسی در رابطه هستید احساس میکنید که بهترین و زیباترین فرد دنیاست ، همان رابطه کات میشود و بعد از چند سال که تب و تابتان از بین رفته است ، اگر روزی او را در خیابان ببینید یا مجددا با وی برخوردی داشته باشید شاید در دل خود بگویید مالی هم نبوده است چرا انقدر من دوستش داشتم؟؟؟!!!!!
این مسئله برای روابط کاری ؛ مسائل اقتصادی ؛ سیاسی ویا حتی برای کالا ها نیز صادق است
ممکن است شما یک کاندید انتخابات و یا برند خاصی را دوست داشته باشید و همین مسئله باعث شود که نواقص یا ضعف های آن را نبینید به این اثر ادراک انتخابی گفته میشود

ادراک انتخابی: #قضاوت کننده ویژگیهایی را مورد توجه قرار می دهد که با انتظاراتش سازگار است. #ادراک انتخابی می تواند باعث سوء تعبیر شود (Davis, 2002, P.10) . #انسان از طریق #گزینش ، توجه خود را بیشتر به موضوعهایی معطوف می کند که برایش #آرامش و #راحتی به همراه داشته باشد و از موضوعهایی دوری می کند که باعث بروز #ناراحتی می شوند. (Moorhead and Griffin, 2001, P.99)
تفکرقالبی: یکی دیگر از خطاهای ادراکی ما ، تفکر قالبی است در این میانبر که منجر به خطاهای شدیدی میگردد ذهن ، افراد را بر اساس دسته و گروهی که در آن قرار میگیرند قضاوت میکند و همچنین این امر یکی از فرهنگ های غلط روزمره ما را شکل داده
مطمعنا تا به حال جملاتی مثل جملات زیر را بسیار شنیده اید
ترکها فلان خصوصیت را دارند
بنگاه دارها فلان طور هستند
اصفهانی ها همشون…..
شهرستانی ها……..
قد کوتاه ها………..
طلا فروشان………
لرها‌……..
چشم رنگی ها……..
باید یادبگیریم و به نسلهای بعد یاد دهیم که تمام انسانها با هر رنگ پوست یا ملیت و قومیتی و با هر شغل و جایگاهی و نیز با هر وضعیت جسمانی و پوششی باید در نظر ما برابر باشند و مورد پیش داوری و قضاوت بدون اطلاعات صحیح و کامل قرار نگیرند
از دیگر میانبرهای ادراکی و خطا های ادراکی میتوان به اثر مقایسه ای یا اثر تقابل اشاره کرد
ما برای سنجش کیفیت یا کارایی افراد مختلف معیار مشخص و کمی نداریم پس به ناچار انسانها را با هم مقایسه میکنیم
خطای تقابل: براساس این خطا، قضاوت کننده، افراد را به جای اینکه برپایه معیارهای عینی #قضاوت کند، با یکدیگر مورد مقایسه قرار می دهد.
یک مثال و شاید یک راهنمایی برای استفاده از این میانبر ؛ تصور کنید شما در یک شرکت برای استخدام وارد میشوید و افراد مختلف با تیپ های مختلف و کیفیت و کارامدی مختلف برای استخدام آمده و در سالن انتظار منتظر نوبت مصاحبه هستند
اگر فرض کنیم شما بتوانید در کنار سه نفر بشینید و بعد از آن فرد وارد اتاق برای مصاحبه شغلی شوید ، شما کدام را #انتخاب میکنید؟؟؟؟؟؟
ضعیف ترین فرد
بهترین فرد
یک فرد متوسط
جواب صحیح ضعیفترین فرد است

خطای همانندی: اغلب قضاوت کننده کشش بیشتری نسبت به افرادی دارد که (مثلاً از لحاظ پیشه، تمایلات یا سرگرمیها) با خودش همانند است (Anderson , and, et.al, 1994 P.51) . این تمایل در افراد وجود دارد که افــرادی شبیه خود را دوست بدارند. این مهم در #علوم_رفتاری گاهی « اثر شبیه با من » نامیده شـــده است (Baron and Greenberg, 1990, P.133).
.
فرافکنی: در این خطا فردقضاوت کننده تمایل دارد صفتهای خاص خود را در دیگران ببیند. یعنی، قضاوت کننده احساسات ، گرایشها یا انگیزه های خاص خود را در قضاوت خود از دیگران فرا می افکند (Robbins, 1998, P.133).
.
ارزیابی بیش‌اندازه اطلاعات منفی: قضاوت کننده ممکن است در مقابل اطلاعات منفی واکنش افراطی نشان دهد، گویی در پی یافتن بهانه ای است که قضاوت شونده را فاقد صلاحیت تصور کند.
.
اثر آسانگیری: براساس این خطا قضاوت کننده تمایل دارد نسبت به همه افراد قضاوت مثبت داشته باشد. این موضوع مانند آن است که یک دید کاملاً مثبت و خوش بینانه از جهان داشته باشیم (Decenzo, and , Rbbins, 1988, P.377)
.
اثر مقام یا پایگاه اجتماعی : افرادی که در موقعیت های بالاتری هستند نسبت به افرادی که در موقعیت پایین تری قرار دارند، مثبت تر قضاوت می شوند.
.
اثر سرریز: هر گاه نتیجه قضاوت فرددر گذشته (خوب یا بد)، قضاوت فعلی او را تحت تأثیر قرار دهد. به عبارت دیگر، به جای اینکه فرد را در خلال یک دوره خاصی مورد ارزیابی و قضاوت قرار دهیم به نتیجه قضاوتهای قبلی فرد توجه کنیم.
.
نظریه ضمنی شخصیت : اعتقاد به اینکه برخی از صفات شخصیتی با هم هستند. افراد اغلب عقاید ضمنی در مورد دیگران به کار می برند، یعنی فرض می کنند که اگر آنها دارای ویژگی خاص هستند، بی شک دارای صفات دیگری نیز هستند (Baron and Greenberg, 1990, P.135) . آیا مدیر تصور می کند فردی که با هوش است بخشنده نیز هست؟ آیا فرد سلطه پذیر ، مؤدب هم هست؟ پاسخ به این سؤالات منعکس کننده نظریه ضمنی شخصیت مدیر است. مفروضات در مورد رابطه مورد انتظار بین خصوصیات یک فرد، بر سابقه و تجربه مدیر مبتنی است

دیانا زارع کارشناس علوم ارتباطات